In 2017 werd de Werkgroep WO2 van de AWN17 gevraagd door Geldersch Landschap & Kasteelen om voor de landgoederen Oorsprong en Zilverberg tussen Oosterbeek en Doorwerth een inventarisatie van sporen uit de Tweede Wereldoorlog te maken. Dit gebied staat met name bekend om de Slag om Arnhem en ‘Market Garden’. Vanwege de omvang van dit totale gebied is gekozen om eerst een proefonderzoek in een klein gebied te doen, in het oosten van Oorsprong langs de Oorsprongbeek. Dit wordt fase 1 genoemd. Hiervan was op voorhand bekend dat er resten van schuttersputten aanwezig waren. Ze zijn echter nooit geïnventariseerd en genieten geen beschermde status.
Historisch onderzoek
Het is reeds bekend uit diverse publicaties dat het projectgebied van fase 1 aan de westelijke rand van de ‘Perimeter’ lag. Tijdens Operation ‘Market Garden’ werd hier tussen 21 en 26 september 1944 gevochten tussen Britse en later ook Poolse en Duitse eenheden. Uit diverse bronnen zijn locaties aangewezen voor de verschillende Platoons
van de Britse B en D Company, behorende tot 1st Battalion The Border Regiment. Van de Duitse eenheden zijn minder details overgeleverd, behalve dat een wirwar van diverse troepen waren samengevoegd in de Kampfgruppe ‘Von Tettau’. Nadat de Britten zich hadden teruggetrokken, namen de Duitsers posities in de omgeving in. Zij richtten er een nieuwe defensieve linie in: de Panther-Stellung. Deze maakten gebruik van de hoge stuwwal ten noorden van de Rijn. De Duitsers keken hiermee uit over de lager gelegen Overbetuwe.
Luchtfoto-analyse
De uitbouw van deze Panther-Stellung was verspreid over vele maanden tot in het voorjaar van 1945. Op basis van diverse verkenningsluchtfoto’s van de
Royal Air Force is een fasering van deze Duitse stellingen aangetoond. Het geeft aan dat het landschap meer op de schop is geweest in de periode ná ‘Market Garden’ (oktober 1944 – april 1945). Voor het onderzoeksgebied betekent dit dat er diverse stellingen zijn aangelegd die geen binding hebben met de Britse luchtlandingseenheden of de ‘Slag om Arnhem’.
Het archeologisch veldwerk
Van de zestien geregistreerde sporen zijn er twaalf met enige zekerheid tot schuttersputten te rekenen vanwege onder meer vorm en afmetingen. Een deel ervan komt overeen met afmetingen van Britse ovaalvormige schuttersputten voor twee personen. De cirkelvormige putten voor één persoon zijn echter een stuk groter dan werd voorgeschreven zowel bij het Duitse als Britse leger. De afwijkingen kunnen in de loop der tijd zijn ontstaan door natuurlijk dichtslibben of het uitgraven door souvenirjagers. Ook is het niet ondenkbaar dat tijdens de aanleg zelf ook afwijkingen zijn ontstaan doordat er onder vijandelijk vuur gewerkt werkt. De locatie wijkt af van de stellingen van The Border Regiment zoals bekend is uit de vooraf geraadpleegde bronnen en literatuur. Als gevolg van de chaos die op het slagveld heerst, kan het goed zijn dat herinneringen vervagen of (gedeeltelijk) vertekend zijn. De daadwerkelijke ligging van sporen en linies (microniveau) en hoe deze is achtergebleven in het landschap, kan verschillen van de herinnering en de historische bronnen. De wijde omgeving van het onderzoeksgebied is voor het overgrote deel en tot in allerlei details nog gelijk met zowel de vroeg 20ste eeuwse situatie als ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Op enkele uitgebrande en niet meer herbouwde panden na gaan landschap en infrastructuur vrijwel naadloos over in de historische verhalen van 1944 en 1945. Dit alles maakt de locatie van de resten van schuttersputten langs de Oorsprongbeek tot een bijzondere locatie.
Verder lezen
Link naar het rapport hier.
Bovenstaande resultaten zijn uit fase 1 van het project. De komende jaren zal de Werkgroep WO2 van de AWN17 zich storten op de rest van het onderzoeksgebied van Oorsprong en Zilverberg.
Archeologie van de Tweede Wereldoorlog 