M. Reinders, 3 juni 2015
“QUEM DABIS HAEC POSSIT QUI DARE CUNCTA LOCUM?”
(Weet ge mij een plaats te noemen, die op zoo veel schoons kan roemen?) (bron: http://www.noviomagus.nl/Stadswandeling/NatuurWandeling.htm)
Dat is de Latijnse spreuk die op de balustrade in het hoog gelegen Valkhofpark in Nijmegen staat. Het geeft de prachtige omgeving en uitzicht richting het noorden weer. In hetzelfde park staan ook de Barbarossa-ruine en Sint-Nicolaaskapel, respectievelijk uit de 12e en 11e eeuw en beide rijksmonument – overblijfselen van het oorspronkelijke Valkhof. Voor mij als archeoloog is dit een boeiende plek met rijke historie. Ook voor de niet historisch-geïnteresseerde is het park met voortreffelijk uitzicht een fijne locatie.
De bunker vanaf de kade gezien. © http://www.valkhofbunker.nl
Wat ik echter nooit besefte, was dat als ik van het uitzicht genoot bij de eerder genoemde spreuk op de balustrade, ik op het dak van een Duitse bunker stond. De bunker werd gebouwd in 1943 en maakte deel uit van de verdediging van het hoog gelegen Valkhofpark. In totaal waren drie van dit soort bunkers hier gelegen. Ze waren met een stelsel van loopgraven op elkaar aangesloten.
Naoorlogse plattegrond van de bunker. © http://www.valkhofbunker.nl
Het openbreken van het metselwerk uit 1947 voor de ingang.
Na de oorlog zijn de loopgraven dichtgegooid en twee van de drie bunkers afgebroken. Deze bunker bleef zitten en is in 1947 dichtgemaakt. Tot vandaag, 3 juni 2015. Op uitnodiging van Leo van Midden (stichting Menno van Coehoorn) was ik aanwezig bij het openbreken van het metselwerk en mocht ik samen met de vrijwilligers van de Valkhofbunker als eerste – na 68 jaar – naar binnen. Eerder is de grond die voor de ingang met originele trap lag weggegraven in samenspraak met de archeologische dienst van de gemeente Nijmegen.
Reeds vier jaar lang houden vrijwilligers van de stichting Valkhofbunker zich bezig met onderzoek naar en behoud van de bunker. Het was hun doel om de bunker in te kunnen om hem voor publiek open te stellen. Vandaag is de bunker geopend, verwacht wordt dat de bunker vanaf september dit jaar met rondleidingen toegankelijk wordt.
De vrijwilligers meten de binnenkant van de bunker op. Omdat het niet om een standaard type gaat, zijn deze maten interessante informatie voor de beschrijving ervan. De muren zijn bijzonder leeg.
De bunker bleek bijzonder goed en schoon gebleven te zijn na al die tijd – op een klein laagje water, wat blikjes uit de jaren ’80 en gedumpte folders na. De muren zijn vrij van graffiti.
Vooralsnog is duidelijk dat het niet om een standaard type Duitse bunker gaat, maar om een zogeheten Verstärkt Feldmässig: het ontwerp werd naar het plaatselijke landschap, strategie enzovoorts aangepast. De Valkhofbunker beschikt over een ruime gang bij binnenkomst, een kamer zonder ramen (mogelijk een deel om te schuilen) en twee ruimtes met een kijkgat. Het ene gat kijkt uit naar het noorden over de lager gelegen Waal, Overbetuwe en de Waalbrug, het andere over de oprit van de brug en de Ooijpolder en Duitsland daarachter.
Het materiaal dat nog aanwezig was in de bunker kan mogelijk met het gebruik ervan te maken hebben. Gezien zijn wat scherven porselein, maar opvallender zijn een stuk bakeliet van een schakelaar voor elektra en een kleine ijzeren katrol.
Ook bijzonder zijn de aantekeningen bij de ingang, gemaakt met potlood door de vermoedelijk Nederlandse bouwvakkers die de bunker hebben aangelegd.
De originele Duitse trap – hoger dan het bunkerniveau maar alsnog een stuk lager dan het huidige maaiveld. Volgens de tekening maakte de trap oorspronkelijk een hoek naar links om in het loopgravenstelsel dat door het huidige park loopt terecht te komen.
Met dank aan Leo van Midden, Frank Egberts en Martijn Hermsen.
Meer informatie over de Valkhofbunker: www.valkhofbunker.nl
Meer informatie over archeologisch WO2 onderzoek in de gemeente Nijmegen: http://www.spa-uitgevers.nl/Webwinkel-Product-87575461/Kleine-verhalen.-ABNij-51.html
Archeologie van de Tweede Wereldoorlog 