Droogte toont Duitse loopgraven bij Westervoort

Het is droog in Nederland. Zo droog dat in het landschap scherpe contrasten zichtbaar worden die archeologen crop marks noemen. Contrasten die duizenden jaren oude boerderijplattegronden of Romeinse villa’s kunnen tonen. Doordat de omringende bodem een andere structuur heeft dan de in het verleden door mensen aangelegde sporen en omdat de vegetatie op deze bodems hier anders op reageert, krijgt deze een afwijkende kleur. Begin deze maand verschenen in de media al de eerste berichten hierover.

Crop marks langs de IJssel

GIS-specialist Maurice de Graaf (werkzaam bij Geldersch Landschap en Kasteelen) reed vanmorgen over de Westervoortse brug. Aan de oostelijke oever van de IJssel, ten noorden van de brug, vielen hem zigzag-structuren in het gras op. Hij maakte foto’s en stuurde ze rond met de vraag uit welke periode deze loopgraven zouden kunnen stammen. Toen de vraag via via bij mij uitkwam, was ik direct gefascineerd en positief verrast: dit zijn crop marks van Duitse loopgraven uit de nadagen van de Tweede Wereldoorlog! Dit betekent dat de loopgraven (onverstoord) na 73 jaar nog in de bodem aanwezig zijn. Met eventuele bodemingrepen kan hier rekening mee gehouden worden.

 

Arnhem frontgebied 

Na het mislukken van ‘Market Garden’ (en de Slag om Arnhem) in ons land werd de regio Arnhem vanaf eind september 1944 frontgebied. Circa 100.000 burgers dienden te evacueren. Het gebied langs de Neder-Rijn grofweg tussen Wageningen en Arnhem en later ook dorpen als Westervoort en Duiven werden Sperrgebiet: hier leefden gedurende de laatste oorlogsmaanden enkel nog dwangarbeiders tussen de Duitse militairen.

Duitse linies langs Rijn en IJssel

De Duitsers lieten door deze jonge mannen kilometers aan loopgraven, tankgrachten en andere versperringen en mijnenvelden aanleggen en zelfs nog bunkers bouwen. Langs de Neder-Rijn liep grofweg de Panther-Stellung. Langs de rivier de IJssel werd vanzelfsprekend de IJssel-Stellung nieuw leven in geblazen.

Fort Westervoort

De zichtbare crop marks bevinden zich min of meer op de splitsing van beide Duitse linies nabij het 19de eeuwse fort Westervoort. Dit bouwwerk (aan de Arnhemse kant van de rivier) heeft korte maar hevige gevechten meegemaakt met de Duitse inval op 10 mei 1940. Tijdens de bezetting raakte het in onbruik om medio 1944 door Duitse luchtdoelartillerie-eenheden (Flak) bezet te worden. Ook na ‘Market Garden’ werd het fort door de Duitsers benut die in de IJssel-Stellung gelegerd lagen. Het bleef bemand tot vlak voor de bevrijding.

Gevechten bij Westervoort 

Vanaf de locatie van de crop marks, aan de overzijde van het fort, ving op 12 april 1945 de geallieerde Operation ‘Anger’ aan: de IJsseloversteek bij fort Westervoort en de uiteindelijke zuivering van de spookstad Arnhem. Vanuit hier kon de weken daaropvolgend de gehele Veluwe richting noorden en westen gezuiverd worden van Duitse eenheden.

Beleef de sporen 

Het zal hier niet gaan om het enige voorbeeld dat er bestaat op dit moment in ons land. Ik heb echter nog geen andere foto’s van vergelijkbare situaties gezien op dit moment. Door de ligging van de spoordijk zijn de sporen enkel zichtbaar vanuit de trein en niet vanaf de dijk, vanuit de auto of vanaf het parallel liggende fietspad. Voor hoe lang nog is niet bekend. Maar zolang het duurt, is het een bezoekje waard!

Mocht iemand in de tussentijd opnames met een drone maken, dan houd ik me aanbevolen.

 

 

(Bron afbeeldingen: links Google Maps, overige Wageningen University & Research, Special Collections en Maurice de Graaf, bewerkingen door M. Reinders)

 

Meer over de laatste Duitse verdediging in ons land, de Panther-Stellung en Kochbunkers hier (klik).

 

Met dank aan Maurice de Graaf en Ciska van der Genugten.